3-Dolaşım Sistemi

Vücudumuzda bulunan her bir hücre yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye gereksinim duyar. Sindirim sistemini ele alırken hücrelerin ihtiyaç duyduğu bu enerjiyi besin maddelerinin sindirilmesi sonucu elde ettiğini öğrenmiştik.

Şimdiki konumuz olan dolaşım sisteminde ise hücrelerin ihtiyaç duyduğu besin maddesi ve oksijenin hücrelere nasıl ulaştığını ve hücrelerde bulunan karbondioksit ve atık maddelerin hücrelerden nasıl, hangi yapı ve organlarla uzaklaştırıldığını öğreneceğiz.

Dolaşım sistemi kavram haritası

DOLAŞIM SİSTEMİ

Dolaşım sistemi analojisi

Vücudumuzdaki tüm yapı birimlerinin (hücre) besin ve oksijen ihtiyacını karşılayan, hücrelerde meydana gelen yaşamsal faaliyetler sonucu oluşan zararlı atık maddeleri ve karbondioksiti yapı biriminden uzaklaştırmakla görevli yapı ve organların oluşturduğu sisteme dolaşım sistemi adı verilir.

Dolaşım sisteminin görevleri;

• Vücudumuzun, hastalıklara sebep olan mikroplara karşı savunulması.
• Hormonları ilgili organlara taşır.

Dolaşım sistemimiz üç kısımdan oluşur. Bunlar; kalp, kan ve damarlardır.

Dolaşım Sistemini Oluşturan Yapı ve Organlar

KALBİN YAPISI ve GÖREVLERİ

• Vücudumuza kan pompalamakla görevli dolaşım sistemi organıdır.
• Kalp; göğüs boşluğunda, iki akciğer arasında, göğüs kemiğinin arkasında yer alır ve sola yatıktır.
• Herkesin kalbi, kendi yumruk büyüklüğü kadardır.
• Kalbimiz, 2 alt odacık (karıncık) ve 2 üst odacık (kulakçık) olmak üzere toplam 4 odacıklıdır.
• Kalbin sağ tarafında kirli kan (karbondioksit miktarı fazla olan kan), sol tarafında ise temiz kan (oksijence zengin kan) bulunur. Dolasıyla sol kulakçık ve sol karıncık temiz kan taşırken, sağ kulakçık ve sağ karıncık kirli kan taşır.
• Kalp, kalp kasından meydana gelir.
• Üst odacıklarda kanı kalbe getiren damarlar (toplardamar) bulunur.
• Alt odacıklarda kanı kalpten vücuda dağıtan damarlar (atardamar) bulunur.
• Kulakçık ile karıncık arasında tek yönlü kapakçıklar bulunur.

NABIZ: 

1. Kalbin kasılıp gevşeme hareketi etkisinin atardamarlardan geçen kanın akışında hissedilmesine denir. 
2. Nabzımızı, el bileğimiz ya da boynumuzdaki atardamarlardan ölçebiliriz.
3. Yetişkin bir insanda nabız ortalama dakikada 70-80 atımken, bebeklerde ki atım sayısı daha fazladır.

TANSİYON:

1. Kanın atardamar iç duvarına yaptığı basınca denir.
2. Kalbin alt odacığı kasıldığında oluşan basınca büyük tansiyon, alt odacıklar gevşeyip kan ile dolduğunda oluşan basınca küçük tansiyon adı verilir.
3. Sağlık bireylerde normal tansiyon, büyük=12, küçük=8 olmalıdır.
4. Yanlış beslenme alışkanlıkları ve değişen yaşam tarzlarından dolayı yüksek tansiyon hastalarının sayısı artmaktadır.

KAN DAMARLARI

• Vücudumuzda kanın ilerleyeceği yollara kan damarı adı verilir.
• Kan damarları üç çeşittir. Bunlar; atardamar, toplardamar ve kılcal damardır.

ATARDAMAR:

• Kalpten temiz kanı, organ ve dokulara ileten damarlardır.
• Kan basıncı ve kan akış hızı en fazladır.
• Akciğer atardamarı hariç tüm atardamarlar temiz kan taşır.
• Atardamarların kalınlığı fazladır.
• Vücudumuzda bulunan en büyük atardamar Aort’tur.

TOPLARDAMAR:

• Doku ve organlarda toplanan kirli kanı, kalbe getiren damarlardır.
• Kan akış hızı atardamarlara göre daha yavaş, kılcal damarlara göre daha hızlıdır.
• Kan basıncı en düşük olan damardır.
• Akciğer toplardamarı hariç tüm toplardamarlar kirli kan taşır.
• Bazı toplardamarlarda yer çekiminden dolayı kanın geri akmasına engel olacak kapakçıklar bulunur.

KILCAL DAMAR:

• Atardamar ve toplardamarı birbirine bağlayan, vücudumuzda bulunan tüm yapı birimlerinin (hücre) arasını ağ gibi sarmış olan damarlardır.
• Kan akış hızı en yavaştır.
• Kan basıncı toplardamardan fazla, atardamardan azdır.
• Atardamarlardaki kanda bulunan besin ve oksijeni hücrelere iletir. Aynı şekilde hücrelerde bulunan atık madde ve karbondioksitin de toplardamarlara geçişini sağlar. Yani kılcal damar hücrelerle madde alışverişini sağlamaktadır.

KAN

• Damarlar içerisinde dolaşan kırmızı renkli sıvıya denir.
• Yetişkin bir bireyde yaklaşık 4-5 litre kan bulunmaktadır.
• Kanın yapısını %45 kan hücreleri ve %55 plazma adı verilen sıvı oluşturmaktadır.

KANIN GÖREVLERİ

1. Vücut hücrelerine gerekli olan besin ve oksijeni taşır.
2. Vücut hücrelerinde meydana gelen atık maddeleri taşır.
3. Vücutta meydana gelen yaralanmalar sonrasında pıhtılaşarak kan kaybının engellenmesini sağlar.
4. Vücudu mikroplara karşı savunur.
5. Vücut ısısının düzenlenmesini sağlar.
6. Hormonların ilgili organlara iletilmesini sağlar.

KAN PLAZMASI

Kan plazması

• Kan plazmasının %90’ı sudan %10’luk kısmı ise atık maddeler, hormonlar ve besinlerden (karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve mineral) oluşmaktadır.

KAN HÜCRELERİ

Kan hücreleri üç çeşittir. Bunlar; alyuvar, akyuvar ve kan pulcuklarıdır.

ALYUVAR

• Kana kırmızı rengini verir.
• Yapısında hemoglobin bulunur.
• Kandaki hücreler arasında sayısı en fazla olandır.
• Akciğerlerden aldığı oksijen gazını vücut hücrelerine, hücrelerde meydana gelen karbondioksit gazını da akciğerlere iletmekle görevlidir.
• Başlangıçta çekirdekleri bulunan alyuvarlar, olgunlaştıkça çekirdeklerini kaybederler.

AKYUVAR

• Vücudu mikroplara karşı savunmakla görevlidir.
• Akyuvarlar, mikropların etrafını sarıp onları içine alarak veya özel salgılar salgılayarak mikropları yok ederler.
• Hastalandığımız zamanlarda kandaki akyuvar sayısı artmaktadır.
• Beyaz renklidir ve çekirdekleri bulunmaktadır.
• Kandaki hücreler arasında sayısı en az olandır.

KAN PULCUKLARI

• Yapılarında bulunan özel proteinler sayesinde kanın pıhtılaşmasını sağlayan hücrelerdir.
• Çok küçüklerdir ve çekirdekleri bulunmaz.

KAN DOLAŞIMI

Büyük ve Küçük Kan Dolaşımı

• Vücut dokuları ile kalp arasında gerçekleşen kan hareketine kan dolaşımı adı verilir. Dolaşım iki çeşittir. Bunlar; büyük kan dolaşımı ve küçük kan dolaşımıdır.

KÜÇÜK KAN DOLAŞIMI:

1. Kan, kalp ile akciğer arasında dolaşmaktadır.
2. Kirli olan (karbondioksit miktarı fazla) kan kalbin sağ karıncığından akciğer atardamarı ile çıkıp akciğere taşınır.
3. Akciğerde kirli kan temizlenir. Yani oksijen miktarı artar.
4. Temiz kan, kalbin sol kulakçığına toplardamar ile gelir.

BÜYÜK KAN DOLAŞIMI:

1. Kan, kalp ile vücut  arasında dolaşmaktadır.
2. Kalbin sol karıncığından aort atar damarı ile çıkan temiz kan tüm vücuda yayılır.
3. Tüm hücrelere besin ve oksijen taşınır.
4. Hücrelerde meydana gelen atık madde ve karbondioksit kana geçerek kan kirlenir.
5. Kirlenen kan alt ve üst ana toplardamarlar sayesinde kalbin sağ kulakçığına gelir.

Kan; büyük kan dolaşımında, küçük kan dolaşımına göre daha uzun bir yol alır.

KAN GRUPLARI ve KAN ALIŞVERİŞİ

• Her insanda aynı yapı ve özellikte kan hücreleri bulunmaz.
• Kan grupları, plazmada ve alyuvarların zarında yer alan bazı proteinlere göre belirlenmektedir.
• İnsanlarda dört farklı kan grubu bulunmaktadır. Bunlar; A, B, AB ve 0‘dır.
• Kan alışverişi aynı kan grupları arasında yapılmaktadır.
• Alyuvarlarında Rh faktörü bulunan kan “Rh(+) pozitif”, Rh faktörü bulunmayan kan “Rh(-) negatif” olarak isimlendirilir.
• Örneğin; B Rh(+) kana ihtiyaç duyan bir bireye B Rh(+) kan verilmelidir. Eğer bu bireye farklı bir kan grubu verilirse alyuvar hücreleri birbirine yapışarak çökelme meydana gelir ve bireyin damarlarını tıkayarak ölümüne sebep olur.
• Bazı yaralanma durumlarında, hastalıklarda veya ameliyatlarda kana ihtiyacı olan bir kişiye başka bir kişi tarafından kan verilmesine kan nakli denir.

KAN BAĞIŞI

• Kan bağışı hem bireysel hem de toplumsal bir vazifedir.
• Kan bağışı hijyenik yani sağlığa uygun ortamlarda yapılmalı ve aynı şekilde saklanmalıdır.
• Ülkemizde Türk Kızılayı’na (kan bankası) bağlı kan merkezleri son derece güvenilirdir.
• Kan bağışında bulunmak toplumsal dayanışmayı arttırır.

KAN BAĞIŞI YAPABİLECEK BİREYLER

1. Bulaşıcı hastalığa sahip olmayan bireyler,
2. 18-65 yaşları arasındaki sağlıklı bireyler,
3. Vücut kütlesi 50 kilogram üzerinde olan bireyler,
4. Kan değerleri normal olan kişiler, kan bağışında bulunabilirler.

DOLAŞIM SİSTEMİ SAĞLIĞI NASIL KORUNUR?

Dolaşım sistemimizin sağlığını korumak çok önemlidir. Çünkü dolaşım sisteminin sağlığı diğer organları ve sistemleri direkt etkilemektedir. Dolaşım sistemimizin sağlığını korumak için aşağıdaki maddeler oldukça önemlidir;

• Dengeli ve düzenli beslenmeye dikkat etmeliyiz.
• Düzenli olarak spor yapmak dolaşım sistemimizin sağlığını olumlu yönde etkiler.
• Aşırı yorgunluk ve stresten, sigara, alkol ve uyuşturucu gibi zararlı maddelerden uzak durmalıyız.
• Hareketsiz kalmamalıyız ya da uzun süre ayakta durmamalıyız.
• Kan kanseri, hemofili (kanın pıhtılaşmaması), kan uyuşmazlığı, kalp yetmezliği ve kalp krizi gibi hastalıklar bazı dolaşım sistemi hastalıklarındandır. Tetanos, sıtma, kuduz ve AIDS ise kan yoluyla bulaşan bazı hastalıklardandır. Özellikle kan yoluyla bulaşan hastalıklara yakalanmamak için aşı yaptırmalıyız. Aşı sayesinde vücudumuzun bu hastalıklara karşı bağışıklık kazanmasını sağlayabiliriz.